Harmonie van de Renaissance
Wat maakt dit portaal zo effectief? Is er een ontwerpprincipe? Zijn het de esthetiek en ontwerpcriteria van de Renaissance of is de constructie verantwoordelijk voor het bijzondere effect van het Bataviaportaal?
De kunst van de Renaissance (15e/16e eeuw) wordt beschouwd als de wedergeboorte van de klassieke oudheid in termen van waarden, esthetiek en artistieke gevoeligheden, evenals de nieuw ontdekte weergave van perspectief. Nieuwe waarden vragen om een nieuwe kijk op mensen. De aarde is niet langer het middelpunt van de wereld, maar draait om de zon. De mens staat in het centrum van de geestelijke wereld en wordt gezien als de maat van alle dingen.
Het Bataviaportaal is ontworpen volgens de regels van de “Gulden Snede”. Het getal Phi is een irrationeel getal dat nauw verweven is met kunst en schoonheid. Het heeft een oneindig aantal decimalen. Phi 1.6180… wordt aangeduid als “het getal van de schepping”, “als een wereldformule”, “als een gulden getal” of als de “goddelijke proportie”. Numerieke waarde is de kern van de gulden snede. “Het delen van een lijn in de gulden snede” betekent dat de lengte van het kleinere deel a zich op dezelfde manier verhoudt tot het grotere deel b als het laatste tot de lengte van het eerste deel c.
In de Italiaanse Renaissance werd de vormentaal van de oudheid nieuw leven ingeblazen met eenvoudige ideale geometrische vormen zoals vierkanten of cirkels, waarbij bouwelementen zoals zuilen, pilasters, kapitelen en driehoekige gevels werden geleend. Ook het Bataviaportaal is volgens deze ontwerpprincipes tot stand gekomen.
Een portaal wordt beschouwd als het centrale gebied van een gevelontwerp. De omlijsting is een geprofileerde binnenkoof van hardstenen blokken (rustica) met zuilen. Het wordt horizontaal gecompleteerd door een architraaf en bekroond met een driehoekig fronton. De wigvormige sluitsteen op het hoogste punt van een boog maakt de constructie zelfdragend. De sluitsteen van het Bataviaportaal – uitgewassen door eeuwenlange opslag op de zeebodem – stelt waarschijnlijk een leeuwenkop voor.